Çayı 10 Tl.den Alıyoruz

Doğu Karadeniz yöresinde resmi rakamlarla 767 bin, gayri resmi rakamlarla 850 bin dekar alanda yaklaşık 204 bin üretici çay tarımı yapıyor. Son yıllarda yaş çay üretimi yılda 1 milyon ile 1 milyon 200 bin ton arasında değişiyor. Bundan da 200-220 bin ton civarında kuru çay elde ediliyor.

Geçen yıl alım fiyatı 73,7 kuruş, destekleme primi 11,3 kuruş olmak üzere toplam 85 kuruş olarak açıklanan yaş çay fiyatı bu yıl ise 79 kuruşu alım fiyatı, 11,5'i de destekleme primi olmak üzere toplam 90,5 kuruş olarak açıklanmıştı. 
       
Çay Üreticileri Dayanışma Derneği (ÇAYÜDAD) Başkanı Mustafa Mavi, yaptığı açıklamada, üreticilerin çayını öncelikle ÇAYKUR'a, arta kalan çayı ise özel sektöre verdiklerini, karşılığında da bazen kuru çay veya kumanya aldıklarını söyledi.

Özel sektörün üreticiden kumanya karşılığındaki yaş çayı düşük fiyatla aldığını iddia eden Mavi, ''Aradaki fark 20-30 kuruşu bulabiliyor. Bu da üreticileri özel sektörden uzaklaştırıp ÇAYKUR'a yönlendiriyor. ÇAYKUR'a verilen yaş çayın parasını ne zaman alacağımız aşağı yukarı bellidir. Ama özel sektöre verilen çayın ödemesinin nasıl ve ne zaman olacağı çoğu zaman bilinmez'' dedi.

Özel sektör firmalarının üreticiye yaş çay karşılığında verdiği kuru çayın oldukça yüksek fiyattan satıldığını kaydeden Mavi, ''Üreticiye kuru çay, genellikle verdiği yaş çayın yüzde 8'i olarak veriliyor. Bu da kuru çayın kilosunun 10 lirayı bulması anlamına geliyor. Başka bir ilde 5-6 liraya kuru çay alınabilirken biz çayın vatanında kuru çayı 10 liraya alabiliyoruz. Bu da üretici için önemli bir kayıp'' diye kaydetti.

Mavi, bazı özel sektör firmalarının uyguladığı ''peşin ödeme'' sistemi ile firmalar tarafından fırsatçılık yapıldığını ileri sürerek, şöyle dedi:

''Özellikle ikinci sürgünde ÇAYKUR'un kontenjanı azalttığı günlerde firmalar, peşin ödeme ile yaptıkları alımda fiyatı düşürdü. ÇAYKUR kontenjanı biraz daha azaltınca üretici daha fazla sıkıştığı için bu firmalar fiyatı daha da aşağıya çekti. Bu yapılan fırsatçılıktır. Vatandaş çayını mecburen özel sektöre vereceği için fiyatı düşürüyorlar. Ayrıca 2006, 2007, 2008 yıllarından üreticiye borçları dururken düşük fiyattan 'peşin ödeme' ile alım yapmaları etik değil.'' 
    
-YAŞ ÇAY ÜRETİCİLERİ- 
    
Yaş çay üreticisi Zeki Bakırcı ise ÇAYKUR'un her yıl üreticilerden arazisine göre belirlenen kota ve kontenjan kapsamında alım yaptığını belirterek, ''ÇAYKUR'a genellikle düşük bir kontenjanla her gün yaş çay satarız. Bu yıl da birinci ve ikinci sürgünde her yıl olduğu gibi sıkıntılı bir süreç yaşadık. Ancak üçüncü sürgünde kontenjansız, rahat şekilde çayımızı satabildik'' dedi. 

Üçüncü sürgünde kotanın oldukça düşürüldüğünü, bu nedenle bu süngünde çaylarının önemli bölümünü özel sektöre vermek zorunda kaldıklarını ifade eden Bakırcı, ''Çayımızın ÇAYKUR'a veremediğimiz bölümünü özel sektöre veriyoruz. Çünkü özel sektörün paramızı ne zaman vereceği belli değil. Genellikle de karşılığını kuru çay olarak veriyorlar. Bazen de yaş çayımızın bedelini kömür veya kumanya olarak alıyoruz'' dedi.

Bazı özel sektör firmalarının ''peşin ödeme'' adı altında satın aldıkları yaş çayın parasını birkaç hafta sonra ödediğini kaydeden Bakırcı, şunları söyledi:

''Bizde paramızı kısa sürede alabildiğimiz için bu yöntemi tercih ediyoruz. Ancak bu durumda yaş çayın kilogram fiyatını düşürüyorlar. Ödeme kömür veya kumanya ile yapıldığında ise fiyat daha da düşük oluyor. 3 lira olan bir şeyi, 5 liraya da verebiliyorlar. Ancak birkaç yıl beklemektense bu şekli tercih ediyoruz. Yani bu şekilde yapılarak çayı öldürüyorlar.'' 

 -''PEŞİN ÖDEME'' SİSTEMİ- 
    
Bazı özel sektör firmalarının ''peşin ödeme'' adı altında yaptığı yaş çay alımlarında alım fiyatı bu yıl, 60 ile 70 kuruş arasında değişiyor. Ödeme ise ortalama 1 ay sonra yapılıyor.

Özel sektör firmalarının birkaçı dışında büyük çoğunluğu, açıklanan fiyattan yapılan alımların bedelini ise ne zaman ödeyeceklerini açıklamıyor. Ödeme takvimi açıklayan birkaç firma ise ödemeyi genellikle 1 yıldan uzun süre sonra yapıyor. Firmaların büyük çoğunluğu ise ödemeyi 2, hatta 3 ve daha fazla yıl sonra yapabiliyor.

Bu nedenle üreticiler verdikleri yaş çayın karşılığını alacakları zaman belli olduğu için ''peşin ödeme'' yöntemini tercih ediyor.